Fuad Axundov: “Kanadadan kənarda çox qürurlu kanadalıyam”

Post Views: 656

“Adı demokratik olan bu dövlət ipoteka köləliyi üzərində qurulub”

Kanadayla bağlı illüziyaları dağıdan çox maraqlı fikirləri var. Düşünür ki, Kanada artıq demokratik bir cəmiyyət deyil. Onun fikrincə, Kanada liberal dəyərlərlə dolu və ipoteka əsarətinə əsaslanan post-demokratik ölkədir və insanları nəzarətdə belə saxlayırlar.

Müsahibimiz Bakı tarixi ilə bağlı televiziya verilişləri hazırlayan, Bakının tarixi və memarlığının tədqiqatçısı, bələdçisi, sinxron tərcüməçi, Bakı haqqındakı söhbətlərini zövqlə dinlədiyimiz Fuad Axundovdur. Qeyd edək ki, F. Axundov Bakı Dövlət Universiteti ilə yanaşı, Amerikada Harvard Universiteti və Kanadada Toronto Universitetinin magistratura pilləsində təhsil alıb.

– Niyə “Bakı Sirləri”?

– İyirmi il əvvəl televiziya layihəsinin müəllifi və prodüseri Nərgiz Əfəndiyeva Bakının kifayət qədər öyrənilməmiş tarixinə həsr olunmuş proqram ideyası ilə çıxış etdi və ona “Bakının Sirləri” adını verdi. Beləliklə, birlikdə çalışmağa başladıq. 2019-cu ildən Nərgiz xanımla bərabər çalışmasaq da, o vaxtdan eyni rejissor – Mirsadiq Ağazadə ilə işləməyə davam edirəm. Azərbaycan Dövlət Televiziyasında Mirsadıq Ağazadə ilə hazırladığımız ən son layihə “Əsrlər və Nəsillər” adlanır. Beləliklə, biz layihəyə televiziya şousu kimi başladıq və sonra bu layihə sənədli filmlərə çevrildi. Yaxşı komandamız və Səbinə Uluxanova-Hacıyeva kimi yaxşı sponsor və prodüserimiz var.

“Özümü burada yad kimi hiss edirəm”

– Kanadadakı əlaqələriniz və münasibətlərinizi necə təsvir edərdiniz?

– Mən Kanadadan kənarda çox qürurlu bir kanadalıyam. London, Paris, Berlin, Cenevrə, Vyanaya gedəndə, Kanada pasportumu qürurla təqdim edir və o anda özümü kanadalı hiss edirəm. Amma Torontodakı Pirson Hava Limanına çatanda, 18 illik immiqrasiyadan sonra, özümü burada yad insan kimi hiss edirəm. Bunda heç kimi günahlandırmıram, özümü günahlandırıram. Problem məndədir. Problem ondadır ki, Kanadada özümü necə görəcəyim barədə bir vizyonum yoxdur və bu 18 il ərzində özüm üçün uyğun bir iş tapa bilmədim. Kanadanı günahlandırmaq, günahı başqasına atmaqdır. Günahlandırmağı dayandırdığınız zaman daha çox anlayacaqsınız. Yəqin ki, Bakıya olan bağlılığım o qədər güclüdür ki, Kanada bunu heç vaxt üstələyə bilməyib. Bakı həmişə Torontonu üstələyir.

Dincəlməyə ehtiyacım olanda, Bakıda keçirdiyim gərgin həyat tərzindən bir az uzaqlaşıb Torontoya gəlirəm. Bura vaxt keçirmək üçün gözəl bir yerdir. Torontoda qoşaçarx sürürəm, qışda konkidə sürüşürəm, yayda üzürəm, kayak lövhəsi sürürəm və ya avarçəkməklə məşğul oluram. Mən heç vaxt Bakını Toronto ilə müqayisə etmərəm. Mənim üçün Azərbaycan və Kanada, Bakı və Toronto bir-birini tamamlayır.

“Kanadanın ikinci nəsil immiqrantlara ehtiyacı var”

– Söhbətimizdə Kanadadakı sosial çevrənizin əsasən keçmiş Sovet İttifaqından olan insanlardan ibarət olduğunu qeyd etdiniz. Sizcə, bu nümunə postsovet ölkələrindən olan immiqrantlar arasında niyə yayqındır və bu, inteqrasiyaya necə təsir edir?

– Torontoda bir neçə dostum və oğlum var. Onları görməyə gəlirəm. Dostlarımın əksəriyyəti Azərbaycandan və postsovet ölkələrindəndir. Kanadaya 18 il əvvəl immiqrasiya etməyimə baxmayaraq, bu illər ərzində bir dənə də olsun kanadalı dostum olmayıb. Yenə də, Kanadanı günahlandırmıram. Yəqin ki, Kanadaya inteqrasiya etmək istəməmişəm. Torontodakı dostlarım pasportumla birlikdə mənim sərvətimdir.

– Kanadaya uyğunlaşmaq üçün özünüzü dəyişdirmək istəmədiyinizi söyləyirsiniz. Keçmişə qayıda bilsəydiniz, adaptasiyanıza fərqli yanaşardınızmı?

– 2007-ci ildə Kanadaya köçərkən, mərhum atam mənə dedi ki, “sən Kanadaya köçürsən, amma Kanadanın sənə yox, oğluna ehtiyacı var”. O, tamamilə haqlı idi. Oğlum əsl kanadalı oldu. Kanadanın immiqrantlara fərqli bir yanaşması var. Mənim üçün bu, ABŞ-dan daha yaxşıdır. Amerikanın “əridici qazan” ideologiyası mövcuddur. Bu baxımdan, Kanada ABŞ-dan daha mülayimdir. Kanada, birinci nəsil immiqrantlara qarşı tolerantdır. Bir insan 40 yaşında buraya gəldikdə, onu dəyişə bilməzsiniz. Bu səbəbdən, Kanadanın ikinci nəsil immiqrantlara ehtiyacı var.

– Kanadanın ideologiyasının məcburi assimilyasiyanı təşviq etmədiyini, lakin növbəti nəslin təbii olaraq inteqrasiya etdiyini söyləyirsiniz. Sizcə, bu yanaşma faydalıdır, yoxsa immiqrant valideynlərlə Kanadada doğulmuş övladları arasında mədəni uçurum yaradır?

– Bir çox həmyerlilərimiz deyir ki, Kanadanı uşaqlarının gələcəyi üçün seçiblər. Amma bura gələndən sonra uşaqlarla ünsiyyət itir və nəsillər arasında konflikt yaranır. Uşaqlarınızla əlaqəni itirə bilərsiniz, çünki onlar sizin tərəfinizdən deyil, Kanada tərəfindən formalaşdırılır. Onların sizin kimi azərbaycanlı olmasını gözləməyin. Bu, heç vaxt baş verməyəcək. Uşaqlarınızla ana dilinizdə danışmalısınız. Dil dəyişməsi düşüncə tərzi və baxışların dəyişməsidir. Bu baxımdan nəsillər arasında toqquşma valideynlər və uşaqlar arasında baş verir.

İpoteka əsarətinə əsaslanan post-demokratik ölkə

– Kanadanı “zehni qış yuxusu” yeri kimi təsvir edirsiniz. Kanadadakı həyatın hansı spesifik aspektləri sizi intellektual olaraq “qış yuxusuna” aparır?

– Kanadada intellektual fəaliyyətim üçün heç bir şərait görmürəm. Belə fəaliyyətlər yalnız bizim icma mərkəzlərimizdə Bakı haqqında çıxışlarımızdan ibarətdir. Kanada ilə bağlı edəcək bir şeyim yoxdur. Özümü buna həsr etmək istəmirəm. Kanada məni maraqlandırmır. Əslində, Kanada nə rəğbətimi, nə də hörmətimi qazanıb. Bununla belə, Kanadaya inteqrasiya etmədiyim üçün onu günahlandırmıram. Amma burada keçirdiyim iki onillik ərzində, Kanada, xüsusilə Trudo hökuməti dövründə sevgimi qazanmaq üçün çox az şey etdi və hörmətimi qazanmaq üçün demək olar, heç nə etmədi. Bura azlıqların ölkəsidir və təəssüflər olsun ki, azlıqların maraqları çoxluğun maraqlarını üstələyir. Bu, yaşamaq üçün düzgün bir cəmiyyət deyil. Hansı azlıqlardan danışdığımızdan asılı olmayaraq, mənim azlıqlara qarşı heç bir etirazım yoxdur. Amma günün sonunda, cəmiyyətin bel sütununu nəsil artırma qabiliyyəti olan kişi və qadınlar təşkil edir. Onların maraqları düzgün şəkildə nəzərə alınmır və azlıqların maraqlarına qurban verilir. Niyyətin gözəl olduğunu başa düşürəm, amma yaxşı niyyətlər cəhənnəmə gedən yolu hamar eləyir. Kanada, yaxşı niyyətlərlə yaradılmış cəhənnəmin açıq nümunəsidir. İqtisadiyyat tənəzzülə uğrayır, insanlar depressiyadadır. Oğlumun cəmi 25 yaşı olmasına baxmayaraq, ABŞ-da işləmək və yaşamaq istəyir. Çünki o, Kanadada gələcək perspektiv görmür. Fikrimcə, Trudonun hakimiyyəti altında Kanada etibarlı yer deyil.

Sizə bir misal çəkim. Burada mənzilim qarət olunanda, polisin gəlməsi 10 saat çəkdi. On saatdan sonra gəlsələr də, oğrular heç vaxt tapılmadı. Çünki heç kim onları axtarmadı. Düzdür, qarət və cinayətin hər yerdə baş verməsi mümkündür. Məsələ cinayətdə deyil, bir cəmiyyətdə cinayətə reaksiya, burada cinayətə necə nəzarət edildiyini göstərir. Evim qarət olundu, sığortalanmadığı üçün heç nə ödənilməməsi bir tərəfə qalsın, cinayətkarların axtarılması üçün hüquq-mühafizə orqanları tərəfindən kiçik bir cəhd belə göstərilmədi.

Son zamanlarda evim yerləşən ərazidə yəhudi restoranı vandalizmə məruz qaldı və Ontario qubernatoru Daq Ford təəssüf etdiyini bildirmək üçün restorana gəldi. Amma restoran sahibinin Daq Fordun mərhəmətinə deyil, məsələyə proaktiv yanaşmasına ehtiyacı var idi. Bunun əvəzinə 15 milyonluq bir əyalətin rəhbəri Daq Ford talanmış restoranın sahibinə “ah, dostlar, mən sizinləyəm” deməklə vəzifəsini bitmiş hesab etdi.

Hakimiyyətdə olanlar güclərindən istifadə etməli, cəzasızlığın qarşısını almalıdırlar. Demokratiya cəzasızlıq deyil. Kanada artıq demokratik bir cəmiyyət deyil, bu, post-demokratiyadır. Liberal dəyərlərlə dolu və ipoteka əsarətinə əsaslanan post-demokratik ölkədir. İnsanları nəzarətdə belə saxlayırlar. Narkotikləri təbii şəfa kimi təşviq edir və evinizin yanında satırlar. Və kimsə deyir ki, bu, yüngül narkotikdir. Onlar narkotiklərə və parazit həyat tərzinə aludə olan, qərar qəbul etmək qabiliyyəti olmayan nəsillər yetişdirirlər. Buna görə də biz bunu narkoliberal dəyərlərə əsaslanan azlıqların bürokratiyası adlandırırıq. Fikrimcə, Trudo hökuməti dövründə Kanadada etibarlı bir gələcək yoxdur.

“Bunlar səni borc adlı bataqlığa çəkirlər ki, tərpənə bilməyəsən”

– Dediniz ki, Kanada sizin sevginizi və hörmətinizi qazana bilmədi. Kanadadan kənarda sizin rəğbətinizi qazanan hər hansı ölkə varmı?

– Bir ölkədə gerçəklikləri bilməlk üçün mütləq uzun müddət orada yaşamalısan. Turist kimi dincəlməyə, pul xərcləməyə getdiyin ölkədən ancaq xoş təəssüratlarla qayıda bilərsən. Turizmlə mühacirət arasında yerlə göy qədər fərq var. Bir ölkədə bir neçə ay yaşayandan sonra artıq ölkə haqqında müəyyən təsəvvürün yaranır. Buna görə mən Kanadada çox yaşamadım. Yaşadığım dövr çox ağır dövr idi. Kanadada 2-3 aydan çox qala bilmirəm. Məsələ məşğuliyyətdə deyil, burada məni həvəsləndirən bir amil yoxdur. Kanada mənimçün bir növ ölü bir cəmiyyətdir. Buna görə Kanadanı qınamıram. Sadəcə, mənimki Kanada ilə tutmadı. Mən Kanadadan nə götürə bildim: vətəndaşlıq, ipotekayla aldığım ev və yaxşı kredit tarixçəsi. Heç olmasa, gələcəkdə oğlumun əmlakı olacaq. Mən Kanadanın tələlərinə getmirəm, qurduğu pusqulara uymuram. Ay viza kartı açdır, xərclə, borclarını sonra ödəyərsən. Özüm də kredit kartımı çox ciddi nəzarət altında saxlayıram. Oğlumdan da özünü borca salmamağı tələb edirəm. Bunlar səni borc adlı bataqlığa çəkirlər ki, sonra tərpənə bilməyəsən. Mənim Kanada ilə münasibətim daha çox axına qarşı müqavimətdir. Buranın vətəndaşı olsam da, bu, mənim cəmiyyətim deyil. Mənim Kanada pasportum Azərbaycan pasportu ilə yanaşı mənimçün istənilən dünya ölkəsinə qapı açan iki qanadımdır.

“Kanadada tapdığım ən yaxşı iş mühafizə işidir”

– Kanadada iş axtarmaq məcburiyyətində qalmaqdan qorxmursunuz ki?

– Doğrusu, mənim ən çox qorxduğum məsələ Kanadada iş axtarmaq məcburiyyətində qalmaqdır. Allah eləməsin ki, mən Kanadada iş axtarmaq məcburiyyətində qalım. Çünki burada indiyə qədər nə işlə məşğul olacağımı təsəvvür edə bilmirəm. Mənim Kanadada tapdığım ən yaxşı iş mühafizə işidir. O da iş deyil ki… Buna görə də özümü Kanadada görmürəm. İngilis dilində özümü Azərbaycan dilindən daha yaxşı ifadə edirəm, amma dil ixtisas deyil. TESL-Ontario dil müəllimi sertifikatını da almışam, ingilis dilində dərs deyə bilərəm, amma bu, yenə də məni çəkmir. Kanadaya lazım olan ixtisas məndə yoxdur. Bakı tədqiqatçısı yalnız bakılılar üçün maraqlıdır. Son 13-14 il ərzində Kanadadan heç bir qazancım olmayıb. Anlayıram ki, kamil ölkə deyilən bir şey yoxdur. Azərbaycanda da problemlər var. Amma Kanada qədim demoklratiyanın olduğu, püxtələşmiş, yerini tapmış bir dövlət kimi görünür və bunlar hamısı illuziyadır. Mən demirəm ki, Azərbaycanda hər şey idealdır, amma dinamika var, Kanadada bu dinamikanı görmürəm, gördüyüm də mənfi dinamikadır. Bir də əsas Azərbaycan üçün ürəyim ağrıyır. Mən Azərbaycan idmançılarını harada görsəm, onlar üçün can yandırıram, amma Kanadayla bağlı bunu deyə bilmərəm.

Kredit tələsi

– Kredit tarixçəsi ilə, banklardan kredit götürməklə bağlı maraqlı fikir söylədiniz. Çoxumuz əslində verilən kreditlərin bir tələ olduğunu başa düşə bilmirik, əksinə, banklar kreditlərimizin miqdarını qaldıranda sevinirik…

– Kredit Kanadanın sizin üçün hazırladığı ən böyük tələdir. Kanada sizə demokratik ölkə kimi təqdim olunur, amma siz heç vaxt bu demokratiyanı hiss edə bilmirsiniz. Söhbət, çoxluqdan gedir. Ona görə yox ki, bu sizinçün qadağan olunub, ona görə ki, bu demokratiyadan zövq almaq üçün zamanınız yoxdur – ipoteka kreditini ödəməlisiniz, digər bank kreditlərinizi ödəməlisiniz, borclarınızı bağlamalısınız və s. Burada əksəriyyət bu tələyə düşüb və tələdə çabalayır. Nə vaxt ki, bu tələyə düşdünüz, artıq idarə olunduğunuz anlamına gəlir. Bundan sonra səhərdən axşama kimi, hətta həftə sonlarını da işləməkdən başqa seçiminiz qalmır. Qayda belədir. Başını aşağı salıb borclarını ödəməklə məşğul olmalısan. Məhz buna görə qurulmuş bu sistemə ipoteka köləliyi sistemi deyirəm. Adı demokratik olan bu dövlət əslində ipoteka köləliyi üzərində qurulub. Sizi nəzarət altında bu formada saxlayırlar. Çalışıram ki, öz maliyyə məsələlərimi özüm idarə edim. Heç bir güzəştli kreditə aldanmıram. Bununla həm də Kanadaya ondan asılı olmadığımı demək istəyirəm. Nə o məndən asılıdır, nə mən ondan. Bu 18 il ərzində bir dəfə də olsun sosial müavinətdən istifadə etməmişəm. Mən iki şeydən qorxurdum. Birincisi, Kanadada iş axtarmaq məcburiyyətində qalmaq, ikincisi, Kanadanın himayəsinə sığınmaq, sosial müavinətlərini almaq məcburiyyətində qalmaq.

“Kanadaya köçməklə illüziyalarımdan qurtuldum”

– Kanadaya immiqrasiya etdiyinizə görə peşiman deyilsiniz ki?

– Deyiləm. Çünki nəyəsə peşman olmaq mənasızdır. Vətəndaşlıq almışam, oğlum Kanadada böyüyüb. Bəli, o, fərqli böyüdü və bunu nə qədər yaxşı başa düşsəm, onunla münasibətlərim bir o qədər yaxşı olur. Onun çoxlu azərbaycanlı dostları var. Qız dostu onu homofob adlandırır. Kanadanın saxta demokratik, liberal yanaşmasına qarşı durmağı bacardı.

Digər tərəfdən, Azərbaycandan ayrılıb Kanadaya köçməklə illüziyalarımdan qurtuldum. İllüziyalardan qurtulmaq həyatımızı daha da asanlaşdırır. Heç bir illüziyanız olmasın.

– Əgər bir azərbaycanlı gənc Kanadaya köçmək istədiyini desə, ona hansı praktik məsləhətlərinizi verərdiniz?

– Gəlmək istəyən ailədirsə, məsləhət görərdim ki, uşaqlarınızı 15 – 16 yaşında, onların “xəmiri Azərbaycanda tutandan” sonra gətirsinlər. Çünki, burada iki məsələ var. Biri dil məsələsidir. Azərbaycanda 15 yaşına çatan uşaq sizinlə öz dilinizdə danışacaq. Amma 7-8 yaşında gələn uşaq 15 yaşına çatanda sizinlə ingilis dilində danışacaq. Uşağın valideynlə başqa dildə danışması təkcə linqvistik məsələ deyil. Bu, dəyərlər məsələsidir. Yəni o uşaq sizinlə başqa dəyərləri olan dildə danışacaq və siz özünüzü ona uyğunlaşdırmalı olacaqsınız. Siz ona nə qədər təzyiq göstərsəniz də, mühit onu tamamilə başqa istiqamətdə, başqa səpkidə formalaşdıracaq. İmkan varsa, uşaqları yeniyetmə yaşlarda gətirin. Yəni, 13-15 yaşlarında gəlsinlər ki, həm böyük-kiçik məsələlərini bilsinlər, həm bizim adət-ənənələrimizi qavrasınlar. Beləliklə, iki mədəniyyətin müsbət cəhətlərini özlərində birləşdirsinlər. Təcrübə göstərir ki, məhz bu yaşda gələn uşaqlar öz mənşəyini, milli köklərini nisbətən az itirirlər. Mühacirət etdikləri ölkənin təsiri altına düşsələr də, milli kimliklərini saxlayırlar.

“Mən Azərbaycandakı, oğlum buradakı multikulturalizmi xoşlayır”

– Kanada multukultural bir cəmiyyətdir, Azəbbaycan həmçinin. Fikrinizcə, bu amil iki ölkəni birləşdirirmi?

– Zənnimcə, iki növ multikulturalizm var. Biri var ağac, biri də var kol kimi. Ağac kimi olanın həm gövdəsi, həm kökü, həm də budaqları var. Bu cür multikulturalizmə misal kimi Azərbaycanı göstərə bilərəm. Kanada isə kol kimidir. Sadəcə, buranın Azərbaycan qədər tarixi yoxdur. Burada çoxlu çinlilər, pakistanlılar, hindistanlılar, ruslar və digər millətlər var. Amma onların heç biri üstünlük təşkil etmir. Yəni bu, köksüz multikulturalizmdir. Azərbaycandakı multikulturalizm kökü, tarixi olan, amma bununla yanaşı, əsrlərlə müxtəlif mədəniyyətlərlə yanaşı yaşamaq mədəniyyəti olan bir multikulturalizmdir. Hansı yaxşıdır, hansı pisdir deyə bilmərəm. Sadəcə, mən Azərbaycandakı, oğlum isə buradakı multikulturalizmi xoşlayır. Çünki o burada böyüyüb.

Kanada yaxşı bilir ki, birinci nəsil immiqrantlar öz icmaları daxilində yaşayacaqlar. Amma onların uşaqları hamısı eyni məktəbə gedir və bu məktəb vasitəsilə onlar eyni bir məxrəcə gətirilib çıxarılır. Və beləliklə burda nəsillərin arasında ziddiyyətlər yaranır. Çünki, valideynlərdə millət anlayışı bir, uşaqlarda tamamilə başqadır. Məktəb onları eyni bir məxrəcə gətirir. Beləliklə, yeni gələn nəsl üçün milli mənsubiyyət o qədər də məna kəsb etmir. Kanada kimi immiqarnt ölkələrində bu, ortaq bir yanaşmadır. Amma ABŞ-da fikrimcə, bu daha sərtdir. Onlar hətta birinci nəsli ABŞ qaydaları və qanunları ilə yaşamağa məcbur edir.

“Kanadaya qaçıb Azərbaycanı tənqid etmək nankorluqdur”

– Siz daim vətənlərini tənqid edən immiqrantları tənqid edirsiniz. Bir immiqrant necə həm öz vətəni, həm də yeni ölkəsi ilə kor idealizasiya və ya sərt tənqidə düşmədən konstruktiv şəkildə əlaqə qura bilər?

– Məncə, bu kişilikdən deyil. Tənqid edirsənsə, get orada tənqid elə. Bura qaçıb oranı tənqid etmək nankorluqdur. Azərbaycandan getməklə onsuz da sən öz münasibətini bildirmiş olursan. Amma məsləhətim budur ki, qapınızı həmişə açıq saxlayın. Həyatın yollarını bilmək olmur. Məsələ təqib olunmaqda deyil, məsələ ondadır ki, sən oraya qayıdanda insanların gözünə dik baxa biləsən. Mən də Kanadaya gələndə müəyyən şeylərdən narazı idim, amma özüm üçün bir “qırmızı xətt” çəkdim ki, onu keçməyim. Hər ölkənin daxili problemləri var və bu, həmin ölkənin daxilində həll edilməlidir. Bacarırsan həll elə, bacarmırsansa yaşayış yerini dəyiş. Amma heç bir yerdə ölkəni pisləmə. Azərbaycanda biz adımızla fərqlənirik, amma burda hamımızın bir adı var – azərbaycanlı. Əgər bizim birimiz xaricdə pis bir hərəkət ediriksə, bu, Azərbaycanın adına yazılır. Mən şəxsən bir azərbaycanlı kimi Kanadada başımı dik saxlayıram. Kanadanın problemi ondadır ki, burada siyasi müstəvidə kişilik, mənlik, ləyaqət məsələləri aradan götürülüb. İkinci Qarabağ Müharibəsindən sonra Azərbaycana qarşı münasibət yaxşı mənada dəyişib. Hər bir ölkədə problemlər var. Kanadada bəlkə Azərbaycandan daha çox problem var. Amma bunlar başqa ölkədən deyil, o ölkənin daxilində həll edilə bilər.

Foto: 525-ci qəzet